Kaplica pw. Św. Zofii w Ratajach powstała dwuetapowo tj, w XVIII wieku i I ćw. XIX wieku. Wpisana została do rejestru Zabytków województwa świętokrzyskiego 19.01.1973 r. a wyposażenie kaplicy tj. ołtarz i obrazy 06.12.2019r.
Drewniany architektoniczny ołtarz główny składa się z powstałego w XVIII wieku wybrzuszonego drewnianego stipes oraz drewnianego retabulum z I poł. XVII w.Predella podtrzymująca nastawę ma formę cokołu z dwoma zdobionymi liśćmi akantu konsolami,W jej polu środkowym umieszczone są symetrycznie okrągłe obrazy „Matki Bożej” i Salwator Mundi,Nastawa składa się z pola centralnego z wtórnie umieszczonym obrazem olejnym na płótnie Św. Zofii z współczesną ramą. Zwieńczona jest belkowaniem wspartym na dwóch kolumnach o dekorowanych płaskorzeżbioną ornamentyką roślinną . Po bokach nastawy dekorowane płaskorzeżbionymi liśćmi akantu i rolwerkami uszaki. Zwieńczenie ołtarza składa się z obrazu” Św. Jakub Starszy”ujętego po bokach pilastrami z konsolami i zwisami owocowymi oraz uszakami z ornamentem rolwerkowym. Nad obrazem belkowanie i trójkątny naczółek.
Ołtarz z uwagi na duże uszkodzenia przez drewnojady wymagał szybkiego podjęcia prac zabezpieczających. Stowarzyszenie Przyjazna Wieś Rataje za zgodą właścicieli kaplicy- Opactwa Ojców Cystersów w Wąchocku opracowało projekt pt. „Prace konserwatorskie ołtarza głównego w kaplicy pw. Św. Zofii w Ratajach z I poł XVII w, wraz z obrazami : św,Jakub Starszy,NMP i Salvotor Mundi” i przystąpiło do konkursu ofert zorganizowanego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach. Stowarzyszenie otrzymało pozytywną ocenę projektu uzyskując dotację w wysokości 69.213,64 zł. i w dniu 30.09.2020 r. została podpisana umowa.
Prace konserwatorskie o charakterze techniczno zachowawczym i plastyczno estetycznym miały na celu przywrócenie pierwotnego wyglądu obiektu.
Ołtarz został zdemontowany i przewieziony do Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki Eweliny i Marcina Gruszczyńskich S.C. w Rzeszowie gdzie przystąpiono do prac konserwatorskich.
W pierwszej kolejności przeprowadzono strukturalną impregnację utwardzającą osłabione drewno łącznie z zabiegiem dezynfekcji i dezynsekcji. Głęboką strukturalną impregnację wykonano metodą wielokrotnego nasycenia roztworem żywicy.
Konserwacja o charakterze techniczno-zachowawczym łączyła się z przywróceniem pierwotnej kolorystyki struktury ołtarza oraz złoceń i srebrzeń ornamentów z koniecznymi uzupełnieniami ubytków snycerki.
Konserwacja o charakterze estetyczno-plastycznym miała na celu przywrócenie utraconych walorów estetycznych. Odsłonięto pierwszą warstwę malarską i odnowiono stosując nowoczesne technologie z zachowaniem zabytkowego charakteru obiektu.
Wielki wkład pracy i olbrzymie zaangażowanie w realizację projektu włożyła Anna Fiślak Prezes Stowarzyszenia Przyjazna Wieś Rataje, która przygotowała wniosek i systematycznie czuwała nad realizacją całego zadania.
Stowarzyszenie Przyjazna Wieś Rataje składa szczególne podziękowania
* Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków Pani Annie Żak Stobieckiej wraz z całym
zespołem za wsparcie merytoryczne i finansowe
* Ojcu Opatowi Eugeniuszowi Augustynowi który wyraził zgodę na działania Stowarzyszenia i zawsze przychylnie podchodzi do zgłaszanych inicjatyw przez parafian z Rataj
* Ojcu Proboszczowi Zachariaszowi Arturowi Mikrut który przyjął i wspierał inicjatywę
renowacji ołtarza przygotowując potrzebne dokumenty
* Ewelinie i Marcinowi Gruszczyńskim właścicielom Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki w Rzeszowie którzy wykonali prace konserwatorskie
* wszystkim mieszkańcom Rataj za wsparcie finansowe wszystkich działań na rzecz kaplicy oraz tym którzy zawsze dbają by kaplica Św. Zofii była zadbana a teren wokół niej były pięknie zagospodarowany. Tylko przy wspólnym wysiłku i zaangażowaniu można podejmować i realizować trudne zadania.
tekst: W.Adamczyk